ΠΟΙΟΣ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΠΤΥΧΙΟΥΧΟΣ;

Εκπαιδευτικά παιχνίδια Δημοτικού - Γυμνασίου

Υπερκινητικότητα

Είναι αφηρημένο, δεν προσέχει, νομίζετε ότι κάποιες φορές δεν σας ακούει καθόλου... Αναρωτιέστε αν όλα αυτά είναι φυσιολογικά για ένα μικρό παιδί ή θα πρέπει ν’ ανησυχείτε;

Tης Φλώρας Κασσαβέτη με τη συνεργασία του Δημήτρη Πομόνη, κλινικού λογοθεραπευτή-λογοπαθολόγου, επιστημονικού συνεργάτη Παιδοψυχιατρικού Τμήματος Νοσοκομείου Παίδων «Αγία Σοφία».

Παιδιά! Πετάει το μυαλό τους και ποιος το συμμαζεύει; Όμως, ποιος δεν θεωρεί φυσιολογικό ένα παιδί που ονειροπολεί, πηδάει από το ένα θέμα στο άλλο, βαριέται γρήγορα ή δείχνει αδιαφορία για υποχρεώσεις ή αγγαρείες όπως τα μαθήματα; Το δικαίωμα διαφυγής σε κόσμους φανταστικούς είναι όχι μόνο αναμφισβήτητο αλλά και έμφυτη ανάγκη του κάθε παιδιού. Μερικές φορές, όμως, η δυσκολία συγκέντρωσης όχι μόνο στα μαθήματα αλλά και σε άλλες δραστηριότητες μπορεί να μην είναι θέμα της ονειροπόλας φύσης του παιδιού αλλά να συνδέεται με συγκεκριμένη μαθησιακή δυσκολία.

Η διάσπαση προσοχής θεωρείται σήμερα μία από τις πλέον σοβαρές και συχνές διαταραχές σε παγκόσμια κλίμακα. Η συχνότητα εκδήλωσης ποικίλλει από πολιτισμικό σε πολιτισμικό περιβάλλον. Σε κάποιες χώρες το ποσοστό είναι υψηλό, όπως στις ΗΠΑ και σε άλλες πολύ χαμηλό, όπως στη Μ. Βρετανία. Αυτό όμως μπορεί να σχετίζεται με το γεγονός ότι στις ΗΠΑ υπάρχει καλύτερη ενημέρωση των γονέων. Η διάσπαση προσοχής, όπως, και οι υπόλοιπες μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν «ταμπού» στην Ελλάδα. Πολλές μητέρες θεωρούν ότι πρόκειται για σοβαρό πρόβλημα, ενώ άλλες δυσκολεύονται να παραδεχτούν ή να συνεργαστούν για το καλό του παιδιού. Κι όμως, πέρα από το αν το πρόβλημα είναι σοβαρό ή όχι, αυτό που είναι σημαντικό να γνωρίζετε είναι ότι η διάγνωση είναι καλό να γίνεται πριν την ηλικία των 7 ετών. Συνήθως οι γονείς είναι αυτοί που υποψιάζονται ή συνειδητοποιούν το πρόβλημα πριν τους το πει ο δάσκαλος. Καλό είναι, λοιπόν, κάθε γονιός να έχει υπόψη του τις ενδείξεις που μπορεί να αποτελούν συμπτώματα ενός συγκεκριμένου προβλήματος.

Υποψίες ή συμπτώματα;

Η διάσπαση προσοχής παρουσιάζει δύο επίπεδα συμπτωματολογίας. Τα πρωτογενή και τα δευτερογενή. Στα δευτερογενή επίπεδα συμπτωματολογίας ανήκουν οι ψυχολογικές καταστάσεις και η αυτοεκτίμηση του παιδιού.

Παρά τη διαφοροποίηση που παρουσιάζει το φαινόμενο, οι επιστήμονες συμφωνούν ότι στα πρωτογενή επίπεδα συμπτωματολογίας ανήκουν 3 συγκεκριμένα και βασικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης διαταραχής. Τα 3 αυτά βασικά χαρακτηριστικά είναι τα εξής:

1. Απροσεξία

2. Παρορμητικότητα

3. Υπερκινητικότητα

Ας δούμε, ένα προς ένα, τα χαρακτηριστικά τους.

Τι χαρακτηρίζει την απροσεξία:

Η εύκολη διάσπαση της προσοχής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να μην ολοκληρώνει πράγματα που ήδη γνωρίζει.
Η επίμονη ενασχόληση του παιδιού με την ύπαρξη εξωτερικών ή εσωτερικών ερεθισμάτων. Αυτό το κάνει να εγκαταλείπει γρήγορα την εργασία με την οποία έχει ήδη καταπιαστεί.
Η αδυναμία κατάκτησης του μηχανισμού της μάθησης εξαιτίας της έλλειψης συγκέντρωσης. Εξαιτίας αυτού, η ανάγνωση, η γραφή, η ορθογραφία και η αφήγηση βρίσκονται σε πολύ χαμηλό επίπεδο.
Η ανωριμότητα των κοινωνικών δεξιοτήτων. Οι κοινωνικές δεξιότητες (αδυναμία διαλόγου, συμμετοχή σε ομαδικά παιχνίδια, επίγνωση των κοινωνικών ορίων, σωστή συμπεριφορά) χαρακτηρίζονται ως ανώριμες.
Αδυναμία εκτέλεσης περισσότερων από μία διαδοχικών εντολών.

Τι χαρακτηρίζει την παρορμητικότητα:

Η έναρξη μιας απάντησης του παιδιού προτού ολοκληρωθεί η ερώτηση. Επιπλέον, πολλές φορές το παιδί συμμετέχει σε συζητήσεις που δεν το αφορούν, με αποτέλεσμα οι αντιδράσεις στη συμπεριφορά του να θεωρούνται παρορμητικές.
Η έλλειψη κατανόησης του πραγματολογικού επιπέδου στο λόγο. Αρκετές φορές το παιδί, λόγω της παρορμητικότητάς του δεν αντιλαμβάνεται την έννοια του υπονοούμενου, με αποτέλεσμα να παρερμηνεύονται προθέσεις των άλλων και έτσι να γίνεται επιθετικό στο σχολείο και στις ομαδικές συναθροίσεις.
Η έλλειψη πειθαρχίας. Η διάσπαση προσοχής δημιουργεί πολύ συχνά την εικόνα παιδιών χωρίς πειθαρχία, τα οποία εκδηλώνουν θυμό και άρνηση προς το σχολείο και το ομαδικό παιχνίδι.

Τι χαρακτηρίζει την υπερκινητικότητα:

Η αδυναμία του παιδιού να μείνει στο ίδιο μέρος για πολλή ώρα. Η παραμονή στο ίδιο μέρος προκαλεί έντονη ανησυχία, νευρικότητα, ενόχληση προς τους άλλους, επικοινωνία με το διπλανό του ή ακόμα και με τον ίδιο του τον εαυτό.
Η δυσκολία της αδρής και / ή λεπτής κινητικότητας. Το παιδί παρουσιάζει μικρή έως και μεγάλη δυσκολία. Οι κινήσεις και το βάδισμα είναι αδέξιες, η λεπτή κινητικότητα χαρακτηρίζεται από νευρικότητα και από αδυναμία στο συντονισμό των κινήσεων για γραφή και για λεπτές κατασκευές.

Το Σύνδρομο Διάσπασης Προσοχής (ADD) όσο και το Υπερκινητικό Σύνδρομο με Διάσπαση Προσοχής (ADHD) είναι στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους. Δεν αποκλείεται όμως ένα παιδί με έντονη διάσπαση προσοχής να εμφανίζει και άλλου είδους δυσκολίες όπως χαμηλή αυτοπεποίθηση, ανησυχία, ανωριμότητα, προβλήματα κοινωνικοποίησης και δυσκολίες στις διαδικασίες γραφής και ανάγνωσης. Το Υπερκινητικό Σύνδρομο με Διάσπαση Προσοχής, ωστόσο, είναι μια παθολογική κατάσταση με κλινική διάγνωση που έχει να κάνει με αποδιοργανωτικές συμπεριφορές που δυσκολεύουν τη γενικότερη εξέλιξη του παιδιού όχι μόνο στο σχολείο αλλά και μέσα στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον. Σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να χορηγηθεί φαρμακευτική αγωγή με κύριο συστατικό την μεθυλφενιδάτη. Το φάρμακο, όμως, δεν θεραπεύει τη μαθησιακή δυσκολία. Αυτό που βοηθάει είναι η υποστήριξη του παιδιού απ’ όλα τα μέτωπα.

Μάχη σε όλα τα μέτωπα

Η αντιμετώπιση της διάσπασης προσοχής αποτελεί μία πολύπλευρη διαδικασία στην οποία πρέπει συμβάλει μία ολόκληρη διεπιστημονική ομάδα. Η συμβολή του παιδοψυχιάτρου, του λογοθεραπευτή και του δασκάλου στο σχολείο είτε μεμονωμένα είτε συντονιστικά λειτουργούν θετικά. Οι συμπεριφορικές κατευθύνσεις, η συμβουλευτική προσέγγιση και σε σπάνιες περιπτώσεις η χρήση φαρμακευτικής αγωγής αποτελούν το κλειδί της καλής πρόγνωσης και του ελέγχου της διάσπασης προσοχής. Οι γονείς αν παρατηρήσουν τα συμπτώματα που αναλύθηκαν παραπάνω -οπωσδήποτε περισσότερα από ένα-, καλό είναι να επισκεφτούν τον ειδικό μαζί με το παιδί, να αναφέρουν τα συμπτώματα αναλυτικά, να συνεργαστούν με τον ειδικό στη διαδικασία της διαγνωστικής εκτίμησης και να συμβάλλουν από εκεί και πέρα ενεργά στην αποκατάσταση. Αν και εξαρτάται από το βαθμό του προβλήματος, τα προγνωστικά είναι συνήθως καλά, αν υπάρχει έγκαιρη παρέμβαση όσο το δυνατόν πιο νωρίς.

1. Στο σπίτι

Το περιβάλλον μέσα στο σπίτι πρέπει να είναι οργανωμένο και τακτοποιημένο. Το παιδί είναι καλό να ξέρει ότι κάθε πράγμα έχει τη θέση του κι ότι εκεί θα το αναζητήσει αλλά και θα το επιστρέψει. Δώστε ιδιαίτερη έμφαση στο χώρο όπου μελετά το παιδί.
Φροντίστε να τηρείται στις δραστηριότητες της ημέρας η ρουτίνα επανάληψης. Μείνετε σε κάθε περίπτωση πιστοί στο πρόγραμμα. Π.χ. πλένουμε τα δόντια μετά το φαγητό και ύστερα βλέπουμε τηλεόραση.
Προσπαθήστε να δίνετε ξεκάθαρες εντολές στο παιδί επιβάλλοντας συγκεκριμένους κανόνες. Π.χ. πέταξε το κυπελλάκι από το γιαουρτάκι μόλις τελειώσεις στο καλάθι των αχρήστων.
Επιδιώξτε ώστε κατά τη διάρκεια της ημέρας να υπάρχει σωστή εξισορρόπηση μεταξύ ερεθισμάτων και στατικής απασχόλησης.
Είναι σημαντικό να εξασφαλίζετε στο παιδί περιόδους κινητικής εκτόνωσης αλλά και δυνατότητες συγκέντρωσης πολλές φορές τη μέρα για 10-15 λεπτά προτρέποντάς το να ασχοληθεί με στατικές δραστηριότητες, όπως διάβασμα βιβλίων, ζωγραφική, κατασκευές, επιτραπέζια, παιχνίδια σκέψης.
Κρατήστε θετική στάση απέναντι σε κάθε προσπάθεια του παιδιού κι όχι μόνο απέναντι στα σπουδαία επιτεύγματα. Αντιμετωπίσετε όχι μόνο λεκτικά την επιτυχία του αλλά και με εκδηλώσεις τρυφερότητας, όπως φιλιά, χάδια, αγκαλιές, χαμόγελα, βλέμματα επιδοκιμασίας, καθώς όλα αυτά τονώνουν την αυτοπεποίθηση του παιδιού.
Προτιμήστε να δώσετε τα «μπράβο» σε επιτεύγματα που αφορούν στις στατικές κι όχι στις κινητικές δραστηριότητες. Επιβραβεύστε το για τη ζωγραφιά ή το παζλ που έφτιαξε, για παράδειγμα κι όχι για το πόσο δυνατά κλωτσά την μπάλα.
Η μελέτη του παιδιού πρέπει να οργανώνεται. Δεν έχει τόση σημασία να είστε δίπλα του όταν διαβάζει όσο να οργανώσετε τις εργασίες που πρέπει να ολοκληρώσει μία-μία ακολουθώντας μια συγκεκριμένη σειρά. Μια βόλτα, το αγαπημένο του σνακ ή το αγαπημένο του DVD μπορεί να αποτελεί την επιβράβευση, αφού ολοκληρώσει τα μαθήματά του.
Να έχετε ρεαλιστικές προσδοκίες. Μην περιμένετε σπουδαία κατορθώματα από το παιδί και μην ανεβάζετε ψηλά τον πήχη. Σε ό,τι αφορά συγκεκριμένα προβλήματα στη συμπεριφορά του προτιμήστε να αντιμετωπίζετε ένα κάθε φορά κι όχι ταυτόχρονα πολλά μαζί.

2. Στο σχολείο

Ο πρώτος άξονας για τη διάγνωση συμπτωμάτων είναι η οικογένεια. Ο δεύτερος, όμως, είναι το σχολείο. Οι συγκρίσεις συνήθως που γίνονται ανάμεσα σε αυτούς τους δύο άξονες μπορεί να σας βοηθήσουν να βγάλετε συμπεράσματα για το αν χρειάζεται ν’ απευθυνθείτε στον ειδικό.

Ρωτήστε το δάσκαλο ή δώστε προσοχή αν σας κάνει παρατηρήσεις ότι το παιδί:

δεν προσέχει την ώρα του μαθήματος
φλυαρεί ακατάπαυστα την ώρα του μαθήματος
δεν ακούει τον άλλον όταν μιλάει
διακόπτει το μάθημα για να πει κάτι άσχετο
σηκώνεται από τη θέση του και τριγυρίζει στο χώρο
ενοχλεί τους συμμαθητές του
οι εργασίες του είναι απρόσεκτες και ημιτελείς
έχει την τάση να διακινδυνεύει χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες
δεν περιμένει τη σειρά του σε ομαδικές εργασίες.

Σε περίπτωση που υποψιάζεστε ότι το παιδί έχει πρόβλημα συγκέντρωσης στο μάθημα ή έχει γίνει διάγνωση για διάσπαση προσοχής, είναι σημαντικό να ενημερώσετε το δάσκαλο ζητώντας τη συνεργασία του έτσι ώστε το περιβάλλον της τάξης να είναι ενισχυτικό γι’ αυτό. Είναι καλό, για παράδειγμα, να έχει καλή οπτική θέση στην τάξη και κατά προτίμηση η θέση του να είναι κοντά στο δάσκαλο και μακριά από παράθυρο. Ο δάσκαλος θα πρέπει να παροτρύνει την προσπάθειά του και να του αναθέτει διάφορες απλές αρμοδιότητες δίνοντάς του έτσι κίνητρα, π.χ. μοίρασε τις φωτοτυπίες στα παιδιά ή καθάρισε τον πίνακα.

kids.in.gr

Θυμάμαι τον πολλαπλασιασμό παίζοντας

http://e-math.eduportal.gr/efarmoges/poll.html

Το ανάκτορο της Κνωσσού

ΜΑΘΑΙΝΩ ΕΥΚΟΛΑ ΤΑ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

ΜΑΘΑΙΝΩ ΕΥΚΟΛΑ ΤΑ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ: Μέρος 1

 

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ: ά-κλιτες λέξεις (=δεν κλίνονται)

Φανερώνουν:

 

• Τόπο: -> για να τα βρούμε ρωτάμε πού; ΤΟΠΙΚΟ ΕΠΙΡΡΗΜΑ

Εδώ, εκεί, μέσα, έξω, πίσω, μπροστά, ψηλά, κοντά, πάνω, απέναντι, γύρω κ.α.

• Τρόπο: -> για να τα βρούμε ρωτάμε πώς; ΤΡΟΠΙΚΟ ΕΠΙΡΡΗΜΑ

Έτσι, αλλιώς, μαζί, καλά, σαν, ξαφνικά, μονομιάς, ευτυχώς, ξεχωριστά κ.α.

• Χρόνο: -> για να τα βρούμε ρωτάμε πότε; ΧΡΟΝΙΚΟ ΕΠΙΡΡΗΜΑ

Τώρα, μετά, πρόσφατα, πάντα, κάποτε, πριν, απόψε αμέσως, συνεχώς κ.α.

• Ποσό: -> για να τα βρούμε ρωτάμε πόσο; ΠΟΣΟΤΙΚΟ ΕΠΙΡΡΗΜΑ

Τόσο, όσο, πολύ, λίγο, κάμποσο, εξίσου, αρκετά, καθόλου, περισσότερο κ.α.

• Βεβαίωση: -> δηλώνουν βεβαίωση ΒΕΒΑΙΩΤΙΚΟ ΕΠΙΡΡΗΜΑ

Ναι, βέβαια, ασφαλώς, μάλιστα, σωστά, αλήθεια κ.α.

• Άρνηση: -> δηλώνουν άρνηση ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΕΠΙΡΡΗΜΑ

Όχι, δε(ν), μη (ν), όχι βέβαια κ.α.

• Δισταγμό: -> δηλώνουν δισταγμό ΔΙΣΤΑΚΤΙΚΟ ΕΠΙΡΡΗΜΑ

Ίσως, πιθανόν, άραγε, τάχα (τε), δήθεν κ.α.

 

Πώς βρίσκουμε σωστά το είδος των επιρρημάτων:

Παράδειγμα: Τα παιδιά παίζουν μέσα.

1.       Υπογραμμίζουμε το επίρρημα.

Τα παιδιά παίζουν μέσα.

2.     Αφαιρούμε με το μυαλό μας το επίρρημα.

Τα παιδιά παίζουν…..

3.     Προσπαθούμε να βρούμε τη σωστή ερώτηση για να έχουμε την απάντηση μέσα

Πού παίζουν τα παιδιά;

Σωστά! Άρα η απάντηση είναι ότι το επίρρημα είναι ΤΟΠΙΚΟ.

Βήματα για να μάθω τους πίνακες του πολλαπλασιασμού

Βήματα για να μάθω τους πίνακες του πολλαπλασιασμού

       Μαθαίνω τους πίνακες του 1 και του 10.

       Μαθαίνω τους πίνακες του 2 και του 5.

       Μαθαίνω τον πίνακα του 9 → Θα είναι παιχνιδάκι αν γνωρίζεις καλά τον πίνακα του 10 (9 Χ 8 = 80 – 8 ή 9 Χ 7 = 70 – 7)

       Μαθαίνω τον πίνακα του 4 → Θα είναι παιχνιδάκι αν γνωρίζεις καλά τον πίνακα του 2.

       Μαθαίνω τον πίνακα του 3 → Θα είναι παιχνιδάκι αν γνωρίζεις καλά τον πίνακα του 2 και του 1.

       Μαθαίνω τον πίνακα του 6 → Θα είναι παιχνιδάκι αν γνωρίζεις καλά τον πίνακα του 5 και του 1.

       Μαθαίνω τους πολλαπλασιασμούς 7Χ7=49, 8Χ8=64 και 8Χ7=56 (56=7Χ8). Γιατί δε χρειάζεται να μάθεις ολόκληρο τον πίνακα του 7 και του 8;

Πίνακας Πολλαπλασιασμού

ΧΡΟΝΟΙ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ

ΧΡΟΝΟΙ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ

Α. Παροντικοί χρόνοι (τώρα):

1. Ενεστώτας (τώρα): π.χ. Βγαίνει ο ήλιος.

2. Παρακείμενος (έχω): π.χ. ΄Εχει βγει ο ήλιος

Β. Παρελθοντικοί χρόνοι (πριν):

3. Παρατατικός (πριν - συνέχεια): π.χ. Το καλοκαίρι ξυπνούσα στις έξι.

4. Αόριστος (πριν για μια στιγμή): π.χ. Μια μέρα ξύπνησα στις έξι.

5. Υπερσυντέλικος (είχα): π.χ. Όταν έφτανες, εγώ είχα φύγει.

Γ. Μελλοντικοί χρόνοι (μετά - θα):

6. Εξακολουθητικός μέλλοντας ( μετά - συνέχεια):

π.χ. Όλο το απόγευμα θα γράφω.

7. Συνοπτικός μέλλοντας (μετά για μια στιγμή):

π.χ. Αύριο θα ξυπνήσω πολύ πρωί.

8. Συντελεσμένος μέλλοντας (μετά - θα έχω):

π.χ. Όταν βραδιάσει, θα έχω τελειώσει τα μαθήματά μου.

ΧΡΟΝΟΙ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ

Α. Παροντικοί χρόνοι (τώρα):

1. Ενεστώτας (τώρα): π.χ. Βγαίνει ο ήλιος.

2. Παρακείμενος (έχω): π.χ. ΄Εχει βγει ο ήλιος

Β. Παρελθοντικοί χρόνοι (πριν):

3. Παρατατικός (πριν - συνέχεια): π.χ. Το καλοκαίρι ξυπνούσα στις έξι.

4. Αόριστος (πριν για μια στιγμή): π.χ. Μια μέρα ξύπνησα στις έξι.

5. Υπερσυντέλικος (είχα): π.χ. Όταν έφτανες, εγώ είχα φύγει.

Γ. Μελλοντικοί χρόνοι (μετά - θα):

6. Εξακολουθητικός μέλλοντας ( μετά - συνέχεια):

π.χ. Όλο το απόγευμα θα γράφω.

7. Συνοπτικός μέλλοντας (μετά για μια στιγμή):

π.χ. Αύριο θα ξυπνήσω πολύ πρωί.

8. Συντελεσμένος μέλλοντας (μετά - θα έχω):

π.χ. Όταν βραδιάσει, θα έχω τελειώσει τα μαθήματά μου.

ΧΡΟΝΙΚΑ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

ΧΡΟΝΙΚΑ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

τώρα

πριν

χτες

αύριο

πέρσι

φέτος

ποτέ

νωρίς

αργά

τέλος

μετά

συχνά

πρώτα

κάποτε

ύστερα

έπειτα

πάντοτε

                                                                           συνήθως

ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ

ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ

1.     Καμιά λέξη δεν τονίζεται πάνω από την προπαραλήγουσα  (όπως και στα νέα ελληνικά):   λύομεν, ἐλύομεν.

2. Η προπαραλήγουσα, όταν τονίζεται παίρνει πάντοτε οξεία: παρήγορος, διώκομεν,  ἄνθρωπος.

3.     Κάθε βραχύχρονη συλλαβή όταν τονίζεται, παίρνει πάντοτε οξεία : νέος, πέμπω, δόξα, βωμός, πηγαί, ναοί, λέλυκα.

4.     Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει οξεία  εμπρός από μακρόχρονη λήγουσα : θήκη, κώμη, κλαίω, λιμώττων.

5.     Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη εμπρός από βραχύχρονη λήγουσα :  κῆπος, χῶρος, δῶρον, εἶναι.

6. Οι δίφθογγοι είναι μακρόχρονοι, εκτός από εξαιρέσεις, όπως:

Οι δίφθογγοι αι και οι όταν βρίσκονται εντελώς στο τέλος της λέξης, είναι βραχύχρονοι:   στρατιῶται, ναῦται, δουλοι,   ενώ στρατιώταις, ναύταις, δούλοις.

7. Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται: η βασίλισσα, αλλά της βασιλίσσης, ο ἄνθρωπος, αλλά του ἀνθρώπου. (δηλαδή ο τόνος «κατεβαίνει» στην παραλήγουσα)

8. Η ονομαστική, αιτιατική και κλητική, όταν τονίζεται στη λήγουσα, παίρνει οξεία : ὁ μαθητής,  τόν  μαθητήν,  ὦ  μαθητά,  αἱ  πηγαί,  τάς  πηγάς,  ὦ  πηγαί

9. Η μακροκατάληκτη γενική και δοτική (=μακρόχρονη λήγουσα των ονομάτων), όταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη:  τοῦ ποιητοῦ,  τῷ ποιητῇ, τῶν θεῶν,  τοῖς θεοῖς, τῆς ὁδοῦ, τῇ ὁδῷ, τῶν τομῶν, ταῖς τομαῖς

Αρχαία Α Γυμνασίου 1η Ενότητα

Ανάλυση 1ης ενότητας

Η νέα ελληνική γλώσσα προήλθε από την αρχαία ελληνική και είναι αποτέλεσμα συνεχούς εξέλιξης μέσα στους αιώνες. Η συγγένεια της αρχαίας και της νέας ελληνικής είναι σαφής, αρκεί να δούμε πόσες λέξεις, καταλήξεις, σημασίες κ.ά. της αρχαίας γλώσσας επιβιώνουν μέχρι τις μέρες μας ή πόσες φράσεις αρχαίες και αρχαιοπρεπείς λόγιες χρησιμοποιούνται σήμερα στο γραπτό ή προφορικό λόγο της νέας ελληνικής. Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

 Το κείμενο και η μετάφρασή του

νοῦς ὑγιὴς ἐν σώματι ὑγιεῖ	η πνευματική υγεία συνδέεται με την σωματική
εὖ ἀγωνίζεσθαι	το να αγωνίζεσαι όπως πρέπει
πὺξ λὰξ	με γροθιές και με κλοτσιές
κύκνειον ἄσμα	το τελευταίο έργο κάποιου δημιουργού
δημοσίᾳ δαπάνη	με έξοδα του κράτους
τὰ παιδία παίζει	τα παιδιά παίζουν
γνῶθι σαυτὸν	γνώριζε τον ευατό σου
ἔπεα πτερόεντα	λόγια που πετούν
τὸ δὶς ἐξαμαρτεῖν οὐκ ἀνδρὸς σοφοῦ	το να κάνεις δυο φορές το ίδιο λάθος δε χαρακτηρίζει σοφό άνθρωπο
εὕρηκα! εὕρηκα!	βρήκα, βρήκα
εὖ ζῆν	ζωή με ηθικές και πνευματικές αξίες
μολὼν λαβὲ	έλα να τα πάρεις (τα όπλα)
μὴ μου ἅπτου	μη μ’ αγγίζεις
καινὰ δαιμόνια	νέες ιδέες
στήλη ἅλατος	στήλη από αλάτι, ακίνητος
ἆρον ἆρον	πολύ βιαστικά
ἀπὸ μηχανῆς θεὸς	αυτό που γίνεται απρόσμενα
γόρδιος δεσμὸς	ο δεσμός στο Γόρδιο, κάθε πρόβλημα που λύνεται δύσκολα

Επεξεργασία κειμένου

1	νοῦς ὑγιὴς ἐν σώματι ὑγιεῖ
	ἐν σώματι ὑγιεῖ > σε σώμα γερό, σε σώμα υγιές
2	εὖ ἀγωνίζεσθαι
	εὖ > καλά, τίμια, όπως πρέπει
	ἀγωνίζεσθαι > του ρ. αγωνίζομαι >
3	πὺξ λάξ
	πύξ = με γροθιές
	λάξ = με κλωτσιές

4	κύκνειον ᾆσμα
	κύκνειον > του κύκνου ᾆσμα > τραγούδι κύκνειον ᾆσμα > το τελευταίο τραγούδι του κύκνου πριν το θάνατό του > το τελευταίο έργο ενός δημιουργού

5	δημοσίᾳ δαπάνῃ
	δημοσίᾳ > δημόσιο δημοσίᾳ δαπάνῃ = με έξοδα του δημοσίου
6	τὰ παιδία παίζει
	τὰ παιδία παίζει = τα παιδιά παίζουν
7	γνῶθι σ' αὐτόν
	γνῶθι = να γνωρίσεις σ' αὐτόν = τον εαυτό σου

9	Εὕρηκα! Εὕρηκα!
	Εὕρηκα > βρήκα

10	τὸ δὶς ἐξαμαρτεῖν οὐκ ἀνδρὸς σοφοῦ
	δὶς = δύο φορές ἐξαμαρτεῖν > του ρ. ἐξαμαρτάνω = κάνω λάθος τὸ δὶς ἐξαμαρτεῖν οὐκ ἀνδρὸς σοφοῦ > το να κάνεις δυο φορές το ίδιο λάθος δε χαρακτηρίζει μυαλωμένο άνθρωπο.
11	εὖ ζῆν
	εὖ = καλά ζῆν = να ζεις εὖ ζῆν = να ζεις με ηθικές και πνευματικές αξίες
12	μολὼν λαβέ!
	μολὼν = αφού έρθεις λαβέ = να τα πάρεις

13	μή μου ἄπτου
	μου = εμένα ἄπτου > αγγίζω μή μου ἄπτου > μη μ' αγγίζεις

15	στήλη ἄλατος
	στήλη ἄλατος > στήλη από αλάτι

16	ἆρον ἆρον
	ἆρον ἆρον = πολύ γρήγορα, βιαστικά

17	ἀπὸ μηχανῆς θεός
	ἀπὸ μηχανῆς θεός > αυτό που γίνεται απρόοπτα, χωρίς να το περιμένουμε

18	γόρδιος δεσμός
	γόρδιος δεσμός > ο δεσμός, ο κόμπος που βρισκόταν στην πόλη Γόρδιο και τον έλυσε ο Μέγας Αλέξανδρος. γόρδιος δεσμός > κάθε άλυτο πρόβλημα, μια πολύ δύσκολη κατάσταση

Το προοίμιο της Οδύσσειας

ἄνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν· πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω, πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν, ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων. ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ· αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο, νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο ἤσθιον· αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ. τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν. Οι λέξεις με έντονο μαύρο είναι λέξεις που τις χρησιμοποιούμε κι εμείς σήμερα με την ίδια ή με παρόμοια σημασία. Οι λέξεις με γαλανό είναι λέξεις που τις χρησιμοποιούμε με άλλη μορφή. Ας δούμε αναλυτικά τη σημασία τους 1  ἄνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ μοι πρόκειται για την προσωπική αντωνυμία εγώ. Εμείς θα λέγαμε σε μένα. ἔννεπε του ρ. ἐννέπω ή ἐνέπω. Ξέρουμε τη λέξη έπος, π.χ. το έπος της Οδύσσειας πολύτροπον = Η λέξη είναι σύνθετη από το πολύ + τρόπος. μάλα = πολύ. Χρησιμοποιούμε τη λ. μάλιστα. Από τηλεοπτική σειρά έγινε γνωστή η έκφραση "τα μάλα". 2 πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν· πλάγθχη του ρ. πλάζω = περιπλανιέμαι. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη λ. πλαγκτό", τους μικροοργανισμούς της θάλασσας που παρασύρονται από τα θαλάσσια ρεύματα. ἐπεὶ = το σημερινό επειδή. πτολίεθρον = εμείς λέμε τη λ. πόλη. ἔπερσεν από το ρ. πέρθω = κυριεύω. Ξέρουμε τη λέξη πορθητής, εκπορθώ. 3 πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω, ἴδεν του ρ. ὁρῶ = βλέπω. Στα ν.ε. ο αόριστος κάνει είδα,  υποτακτική να δω, προστακτικήδες μτχ. ιδωμένος. νόον = ο νους. ἔγνω του ρ. γιγνώσκω = γνωρίζω. 4 πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν, ἄλγεα > άλγος = ο πόνος. Εμείς τη χρησιμοποιούμε ως δεύτερο συνθετικό (-αλγία) σε σύνθετα, π.χ. νοσταλγία, οσφυαλγία, κεφαλαλγία. 5 ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων. νόστον > νόστος = η επιστροφή του ξενιτεμένου στην πατρίδα του. Η λ. χρησιμοποιείται με παρόμοιες σημασίες με την αρχική, π.χ. νοσταλγία. Ομόρριζες λέξεις: άνοστος, νόστιμος. 6 ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ· οὐδ᾽ > οὐδέ = ούτε ἐρρύσατο του ρ. ῥύομαι = τραβώ, γλιτώνω προφυλάσσω. Χρησιμοποιούμε ένα τύπο του ρ. στο "Πάτερ ἡμῶν" λέγοντας: "ἀλλὰ ρῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ". ἱέμενος του ρ. ἵημι. Σήμερα χρησιμοποιούμε τις λέξεις: άνεση, σύνεση, συνετός, κάθετος, ύφεση, ιόντα, ανιόντα, κατιόντα κ.ά. 7 αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο, ἀτασθαλίῃσιν > ἀτασθαλία. Είναι σπάνια λέξη, παρόλα αυτά χρησιμοποιείται και σήμερα και σημαίνει αταξία. Δες εδώ. ὄλοντο του ρ. ὄλλυμι > ἀπόλλυμι = καταστρέφω. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη λ. απώλεια. 8 νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο βοῦς = σήμερα λέμε βόδι. Ἠελίοιο = πρόκειται για τον Ήλιο. 9 ἤσθιον· αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ. ἤσθιον· του ρ. ἐσθίω = τρώω. Από το θέμα εδ- του ρ. προέρχεται η λέξη έδεσμα. ἀφείλετο  του ρ. αφαιρώ > αφαίρεση κ.ά. νόστιμον = η επιστροφή στην πατρίδα. Εμείς χρησιμοποιούμε τη λέξη νόστιμος με διαφορετική σημασία. ἦμαρ = η ημέρα 10 τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν. ἡμῖν Χρησιμοποιούμε τη λέξη στο "Πάτερ ἡμῶν", π.χ. δὸς ἡμῖν σήμερον. Είναι η προσωπική αντωνυμία ἐγώ. Ο αντίστοιχος τύπος στα ν.ε. είναι σε μας

Το κείμενο του Ξενοφώντα Ζολώτα

Our critical problems such as the numismatic plethora generate some agony and melancholy. This phenomenon is characteristic of our epoch. In parallel, a panethnic unhypocritical economic synergy and harmonization in a democratic climate is basic.

Οι λέξεις του κειμένου	η ελληνική προέλευση
critical	κριτικό
problems	πρόβλημα
numismatic	νομισματική
plethora	πληθώρα
generate	γεννώ
agony	αγωνία
melancholy	μελαγχολία
phenomenon	φαινόμενο
characteristic	χαρακτηριστικό
epoch	εποχή
parallel	παράλληλο
panethnic	πανεθνικό
unhypocritical	υποκριτικό
economic	οικονομικό
synergy	συνέργεια
harmonization	αρμονία
democratic	δημοκρατικό
climate	κλίμα
basic	βασικό

Οι Έλληνες και η ελληνική γλώσσα

Η Αρχαία Ελληνική γλώσσα αποτελεί μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς των Ελλήνων. Η ιστορία της ελληνικής γλώσσας αρχίζει πριν από 40 αιώνες περίπου. Τα παλαιότερα μνημεία της είναι οι πινακίδες της γραμμικής γραφής Β΄ (περ. 1450-1200 π.Χ.), που ήταν γραμμένες  σε συλλαβογραφικό αλφάβητο. Αξιοσημείωτο είναι ότι η Ελληνική αποτελεί μοναδικό παράδειγμα γλώσσας μεαδιάκοπη ιστορική συνέχεια. Έτσι, μπορούμε να μιλάμε για ενιαία ελληνική γλώσσα από την αρχαιότητα έως σήμερα.

Τα κείμενα που έχουν διασωθεί, σε συνδυασμό με τα αρχαιολογικά ευρήματα, αποτελούν τις μαρτυρίες του παρελθόντος. Η επαφή με τα πρωτότυπα κείμενα έχει την ίδια σημασία με το άγγιγμα ενός αγάλματος, καθώς αποκομίζουμε μια αίσθηση  οικειότητας με το παρελθόν μας.


Η καταγωγή του ελληνικού αλφάβητου

Οι Φοίνικες και οι Έλληνες

Το φοινικικό αλφάβητο εισάγεται στην Ελλάδα κατά την περίοδο ακμής των σχέσεων Φοινίκων και Ελλήνων, δηλ. μεταξύ 12ου και 9ου αι. π.Χ. Ήταν ένα συμφωνογραφικό – συλλαβογραφικό αλφάβητο, το οποίο περιλάμβανε 21 συλλαβογράμματα, καθένα από τα οποία αντιστοιχούσε και σε κάποιες συλλαβές, π.χ. το τ = τ, τα, τε, το, τι. Τα γράμματα Ξ, Φ, Χ, Ψ, Ω έλειπαν, ενώ υπήρχαν επιπλέον το δίγαμμα (F) και το κόππα ( Ϟ ).

Παράδειγμα: Η λέξη «μαθητής», εάν υπήρχε, στο φοινικικό σύστημα θα γραφόταν «μ.θ.τ.ς», θα μπορούσε δηλ. κάποιος που δεν καταλαβαίνει καλά τα συμφραζόμενα να διαβάσει «μαθητές» ή «μαθητάς» (αιτ. πληθ.) ή «μαθητός» (= αυτός που μπορεί να μαθευτεί).

Οι Έλληνες έκριναν ότι το αλφάβητο αυτό θα προκαλούσε δυσκολίες. Το προσάρμοσαν, λοιπόν, στις δικές τους φωνητικές ανάγκες και το συμπλήρωσαν μετατρέποντάς το σε φωνολογικό. Δηλαδή, κάθε γράμμα αντιστοιχούσε πλέον σε έναν φθόγγο, φωνήεν ή σύμφωνο, οπότε επιτυγχανόταν ακρίβεια και ευκολία στην εκμάθηση. Το νέο αλφάβητο ονομάστηκε ελληνικό.

Τα πρώτα σωζόμενα γραπτά μνημεία της ελληνικής γλώσσας στο ελληνικό αλφάβητο είναι η επιγραφή του ποτηριού του Νέστορος (πιθ. 740-720 π.Χ.) και της οινοχόης του Δίπυλου (735-725 π.Χ.).

Για την καταγωγή του αλφαβήτου διαβάζουμε στον Ηρόδοτο (5,58):

Οἱ δὲ Φοίνικες οὗτοι οἱ σὺν Κάδμῳ ἀπικόμενοι, τῶν ἦσαν οἱ Γεφυραῖοι, ἄλλα τε πολλὰ οἰκήσαντες ταύτην τὴν χώρην ἐσήγαγον διδασκάλια ἐς τοὺς Ἕλληνας καὶ δὴ καὶ γράμματα, οὐκ ἐόντα πρὶν Ἕλλησι ὡς ἐμοὶ δοκέειν, πρῶτα μὲν τοῖσι καὶ ἅπαντες χρέωνται Φοίνικες· μετὰ δὲ χρόνου προβαίνοντος ἅμα τῇ φωνῇ μετέβαλον καὶ τὸν ῥυθμὸν τῶν γραμμάτων. περιοίκεον δέ σφεας τὰ πολλὰ τῶν χώρων τοῦτον τὸν χρόνον Ἑλλήνων Ἴωνες· οἵ παραλαβόντες διδαχῇ παρὰ τῶν Φοινίκων τὰ γράμματα, μεταρρυθμίσαντές σφεων ὀλίγα ἐχρέωντο, χρεώμενοι δὲ ἐφάτισαν, ὥσπερ καὶ τὸ δίκαιον ἔφερε, ἐσαγαγόντων Φοινίκων ἐς τὴν Ἑλλάδα, Φοινικήια κεκλῆσθαι.

Οι Φοίνικες λοιπόν αυτοί που ήλθαν μαζί με τον Kάδμο, στους οποίους ανήκαν οι Γεφυραίοι, όταν εγκαταστάθηκαν σε τούτη τη χώρα, δίδαξαν τους Έλληνες πολλά καινούρια πράγματα και πρώτα πρώτα τα γράμματα, που κατά τη γνώμη μου δεν τα είχαν πριν οι Έλληνες. Aρχικά ήταν αυτά που χρησιμοποιούν όλοι οι Φοίνικες· με τον καιρό όμως άλλαξαν μαζί με την προφορά και το σχήμα των γραμμάτων. Οι Έλληνες που κατοικούσαν εκείνη την εποχή στις περισσότερες από τις γύρω περιοχές ήταν Ίωνες. Aυτοί πήραν τα γράμματα που τους δίδαξαν οι Φοίνικες και αλλάζοντας μερικά από αυτά άρχισαν να τα χρησιμοποιούν· έτσι λοιπόν καθιέρωσαν, όπως ήταν και το σωστό, επειδή οι Φοίνικες τα είχαν εισαγάγει στην Eλλάδα, να έχουν την ονομασία φοινικήια.


Οι διάλεκτοι της Αρχαίας Ελληνικής

Η Αρχαία Ελληνική παρουσιάζει ποικιλία διαλέκτων. Από τον 4ο αι. π.Χ. άρχισε να επικρατεί η Αττική, που διαμορφώθηκε στην Αθήνα, έφτασε σε υψηλό βαθμό καλλιέργειας με τα κείμενα του 5ου και του 4ου αι. π.Χ. και τελικά κυριάρχησε.

Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τις κυρίες διαλέκτους της Αρχαίας Ελληνικής και τους κυρίους σταθμούς στην πορεία της ελληνικής γλώσσας μέχρι σήμερα. Είναι αυτονόητο ότι ο διαχωρισμός είναι συμβατικός, αφού η γλωσσική εξέλιξη γίνεται βαθμιαία και όχι με απότομες αλλαγές.

Γιατί να μάθω Αρχαία Ελληνικά;

Μια απάντηση στο παραπάνω ερώτημα δίνει ένας διαπρεπής ξένος φιλόλογος:

«Από όλες τις δημιουργίες του αρχαίου ελληνικού πνεύματος η πιο θαυμαστή είναι χωρίς αμφιβολία η γλώσσα. Ο άπειρος πλούτος της λεξιλογικής παραδόσεως, η σχεδόν απεριόριστη δυνατότητα συνθέσεως, η σημασιολογική ακρίβεια των πολυάριθμων συνωνύμων, η απλότητα του κλιτικού συστήματος των ονομάτων και ο πλούτος του κλιτικού συστήματος των ρημάτων, το εναλλασσόμενο παιχνίδι των μορίων και των προθέσεων, η διαφάνεια της λογικής και συντακτικής δομής, το εύηχον και η μουσικότητα, τέλος, δημιούργησαν το πιο τέλειο όργανο που ο άνθρωπος έφτιαξε, για να εκφράσει τις σκέψεις του. Και όπως η γλώσσα δημιουργήθηκε από την ανάγκη να εκφρασθεί η ανθρώπινη σκέψη, έτσι και η ίδια με τη σειρά της συνέβαλε να δημιουργηθούν απ’ αυτή τη σκέψη οι λογοτεχνικές μορφές με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους: σκέπτεται κανείς τα Ελληνικά της ποίησης, σ’ όλη την ποικιλία της. Και κατόπιν τα Ελληνικά της φιλοσοφίας και της ιστορίας, της ρητορικής, της αφήγησης και του μυθιστορήματος, της γραμματικής και της φιλολογίας, της ιατρικής και των μαθηματικών, της αστρονο-μίας και της φυσικής, της ζωολογίας και της βοτανικής, της γεωγραφίας και της εθνογραφίας, της θεολογίας. Πλευρές της σκέψεως, τις οποίες, μαζί με άλλες ακόμη, η Ελλάδα αποκάλυψε στην ανθρωπότητα σε μορφές που έμειναν βασικές. Γι’ αυτό η εκφραστική δύναμη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας παρέμεινε ενεργή και ζωντανή σε όλες τις γλώσσες του πολιτισμού (τεχνικοί όροι του λεξιλογίου σε όλες τις σύγχρονες γλώσσες)».

Raffaele Cantarella, La letteratura greca classica, Firenze 1967, σ. 25 (μτφρ. των συγγραφέων)

Αξίζει να διαβάσουμε κι ένα άλλο κείμενο για την αξία της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, που το έγραψε ο μεγάλος Έλληνας φιλόλογος Ι. Θ. Κακριδής.

Ι.Θ. Κακριδής
«Γιατί διδάσκουμε Αρχαία Ελληνικά στα παιδιά» Γιατί αλήθεια διδάσκουμε τα αρχαία ελληνικά στα παιδιά που θέλουμε να μορφώσουμε, σε τόσο πολλές ώρες μάλιστα; Τρεις είναι οι κύριοι λόγοι που μας υποχρεώνουν να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να επικοινωνήσουν όσο γίνεται περισσότερο με τον αρχαίο κόσμο.

Πρώτα απ’ όλα, γιατί είμαστε κι εμείς Έλληνες. Από τον καιρό του Ομήρου ως σήμερα έχουν περάσει κάπου δυο χιλιάδες εφτακόσια χρόνια. Στους αιώνες που κύλησαν οι Έλληνες βρεθήκαμε συχνά στο απόγειο της δόξας, άλλοτε πάλι στα χείλια μιας καταστροφής ανεπανόρθωτης∙ νικήσαμε και νικηθήκαμε αμέτρητες φορές∙ δοκιμάσαμε επιδρομές και σκλαβιές∙ αλλάξαμε θρησκεία∙ στους τελευταίους αιώνες η τεχνική επιστήμη μετασχημάτισε βασικά τη μορφή της ζωής μας∙ και όμως κρατηθήκαμε Έλληνες, με την ίδια γλώσσα‐φυσικά εξελιγμένη‐, με τα ίδια ιδανικά, τον ίδιο σε πολλά χαραχτήρα και με ένα πλήθος στοιχεία του πολιτισμού κληρονομημένα από τα προχριστιανικά χρόνια. Στον πνευματικό τομέα κανένας λαός δεν μπορεί να προκόψει, αν αγνοεί την ιστορία του, γιατί άγνοια της ιστορίας θα πει άγνοια του ίδιου του ίδιου του εαυτού του. Είμαι Έλληνας, συνειδητός Έλληνας, αυτό θα πει, έχω αφομοιώσει μέσα μου την πνευματική ιστορία των Ελλήνων από τα μυκηναϊκά χρόνια ως σήμερα.

Ο δεύτερος λόγος που μας επιβάλλει να γνωρίσουμε την αρχαία πνευματική Ελλάδα είναι ότι είμαστε κι εμείς Ευρωπαίοι. Ολόκληρος ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός στηρίζεται στον αρχαίο Ελληνικό, με συνδετικό κρίκο τον ρωμαϊκό. Με τους άλλους Ευρωπαίους μας δένει βέβαια και ο Χριστιανισμός, όσο και να μας χωρίζουν ορισμένα δόγματα. Μα και ο Χριστιανισμός έπρεπε να δουλευτεί πρώτα με την Ελληνική σκέψη, για να μπορέσει ν’ απλώσει έπειτα στον ευρωπαϊκό χώρο. Η ρίζα του πολιτισμού των Ευρωπαίων όλων είναι ο αρχαίος ελληνικός στοχασμός και η τέχνη, γι’ αυτό δεν μπορεί να τα αγνοεί κανείς, αν θέλει να αισθάνεται πως πνευματικά ανήκει στην Ευρώπη.

Μα ο κυριότερος λόγος που δεν επιτρέπεται οι νέοι μας ν’ αγνοούν την αρχαίαν Ελλάδα είναι άλλος: στην Ελλάδα για πρώτη φορά στα χρονικά του κόσμου ανακαλύφτηκε ο άνθρωπος ως αξία αυτόνομη, ο άνθρωπος που θέλει να κρατιέται ελεύθερος από κάθε λογής σκλαβιά, και υλική και πνευματική. Μέσα στους λαούς που περιβάλλουν τον ελληνικό χώρο στα παλιά εκείνα χρόνια υπάρχουν πολλοί με μεγάλο πολιτισμό, πάνω απ’ όλους οι Αιγύπτιοι και οι Πέρσες. Οι λαοί όμως αυτοί ούτε γνωρίζουν ούτε θέλουν τον ελεύθερο άνθρωπο. Το απολυταρχικό τους σύστημα επιβάλλει στα άτομα να σκύβουν αδιαμαρτύρητα το κεφάλι μπροστά στο βασιλέα και στους θρησκευτικούς αρχηγούς. Η ελεύθερη πράξη και η ελεύθερη σκέψη είναι άγνωστα στον εξωελληνικό κόσμο. Και οι Έλληνες; Πρώτοι αυτοί, σπρωγμένοι από μια δύναμη που βγαίνει από μέσα τους και μόνο, την δεσποτεία θα την μεταλλάξουν σε δημοκρατία, και από την άβουλη, ανεύθυνη μάζα του λαού θα πλάσουν μια κοινωνία από πολίτες ελεύθερους, που καθένας τους να νιώθει τον εαυτό του υπεύθυνο και για τη δική του και για των άλλων την προκοπή. Ο στοχασμός είναι κι αυτός ελεύθερος για τα πιο τολμηρά πετάματα του νου και της φαντασίας. Ο Έλληνας είναι ο πρώτος, που ενώ ξέρει πως δεν μπορεί ατιμώρητα να ξεπεράσει τα σύνορα του ανθρώπου και να γίνει θεός, όμως κατέχεται από μια βαθιά αισιοδοξία για τις ανθρώπινες ικανότητες και είναι γεμάτος αγάπη για τον άνθρωπο, που τον πιστεύει ικανό να περάσει τις ατέλειές του και να γίνει αυτό που πρέπει να είναι−ο τέλειος άνθρωπος.

Αυτή η πίστη στον τέλειον άνθρωπο, συνδυασμένη με το βαθύ καλλιτεχνικό αίσθημα που χαρακτηρίζει την ελληνική φυλή, δίνει στον αρχαίον Έλληνα τον πόθο και την ικανότητα να πλάσει πλήθος ιδανικές μορφές σε ό,τι καταπιάνεται με το νου, με τη φαντασία και με το χέρι: στις απέριττες μορφές που σχεδιάζουν οι τεχνίτες στα αγγεία της καθημερινής χρήσης, στη μεγάλη ζωγραφική, στην πλαστική του χαλκού και του μαρμάρου, πάνω απ’ όλα στο λόγο τους, και τον πεζό και τον ποιητικό.

Αυτόν τον κόσμο θέλουμε να δώσουμε στα παιδιά μας, για να μορφωθούν∙ για να καλλιεργήσουν τη σκέψη τους αναλύοντας τη σκέψη των παλιών Ελλήνων∙ για να καλλιεργήσουν το καλλιτεχνικό τους αίσθημα μελετώντας ό,τι ωραίο έπλασε το χέρι και η φαντασία των προγόνων τους∙ για να μπορέσουν κι αυτοί να νιώσουν τον εαυτό τους αισιόδοξο, ελεύθερο και υπεύθυνο για τη μοίρα του ανθρώπου πάνω στη γη∙ προπαντός για να φουντώσει μέσα τους ο πόθος για τον τέλειον άνθρωπο. 

Παράλληλα κείμενα 

Το χελιδόνισμα της Ρόδου
Οι αρχαίες ρίζες της νεοελληνικής παράδοσης

Δεν ταξιδεύουν μόνο οι λέξεις στον χρόνο αλλά και τα έθιμα. Παρατίθεται παρακάτω ένα δημώδες άσμα το οποίο τραγουδούσαν παιδιά, καθώς πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι προαναγγέλλοντας τον ερχομό της άνοιξης και έπαιρναν γλυκίσματα. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η επιβίωση αυτού του εθίμου στη νεότερη εποχή, καθώς και η ύπαρξη ανάλογων νεοελληνικών «χελιδονισμάτων». Να συγκρίνετε το αρχαίο άσμα με το νεοελληνικό τραγούδι από τη Θράκη, όπως το μεταφέρει ο Ν.Γ. Πολίτης:

ἦλθ’ ἦλθε χελιδών καλάς ὥρας ἄγουσα, καλούς ἐνιαυτούς, ἐπί γαστέρα λευκά, ἐπί νῶτα μέλαινα. παλάθαν σύ προκύκλει ἐκ πίονος οἴκου οἴνου τε δέπαστρον τυροῦ τε κάνυστρον καί πύρνα χελιδών καί λεκιθίταν οὐκ ἀπωθεῖται· πότερ’ ἀπίωμες ἢ λαβώμεθα; εἰ μέν τι δώσεις· εἰ δε μή, οὐκ ἐάσομες· ἢ τάν θύραν φέρωμες ἢ τό ὑπέρθυρον ἢ τάν γυναῖκα τάν ἔσω καθημέναν· μικρά μέν ἐστι, ῥᾳδίως νιν οἴσομες. ἄν δή τι φέρῃς, μέγα δή τι φέροις· ἄνοιγ’ ἄνοιγε τάν θύραν χελιδόνι· οὐ γάρ γέροντές ἐσμεν, ἀλλά παιδία. Ρage, Ροetae Μelici Graeci απ. 848, 1-19

Ήλθε το χελιδόνι ήλθε φέρνει τις καλοκαιριές και χαρούμενες χρονιές, κάτασπρη έχει την κοιλιά, μαύρη την ουρά. Ρίξε συκοπιταρίδα από το αρχοντικό σου, φέρε κύπελλο κρασί και κανίστρι με τυρί. Και το ξεροκόμματο, μα και το αυγόψωμο αγαπά το χελιδόνι. Να του  δίνουμε ή θα καλοχεριστούμε; Αν μας δώσεις - Αν μας αρνηθείς,  ησυχία δε θα βρεις· ή θα αρπάξουμε την πόρτα ή  τ’ ανώφλι της ή τη νοικοκυρά που 'ναι μες στο  σπίτι· είναι μικροκαμωμένη, εύκολα  σηκώνεται. Αν θα μας φιλοδωρήσεις, να ’ναι  κάτι που αξίζει. Άνοιγε, άνοιγε τη θύρα στα  χελιδονάκια· δεν είμαστε δα γέροι, είμαστε  παιδιά». μτφρ. Μ.Ζ. Κοπιδάκης

νεοελληνικό τραγούδι από τη Θράκη
 

Ήρθε, ήρθε χελιδόνα
ήρθε και άλλη μεληδόνα
κάθισε και λάλησε
και γλυκά κελάηδησε:
«Μάρτη, Μάρτη μου καλέ
και Φλεβάρη φοβερέ,
κι αν φλεβίσεις κι αν τσικνίσεις,
καλοκαίρι θα μυρίσεις.
Κι αν χιονίσεις κι αν κακίσεις,
πάλιν άνοιξη θ' ανθίσεις».
Συ καλή νοικοκυρά,
έμπα στο κελάρι σου,
δώσε και μιαν ορνιθίτσα
φέρε και μια κουλουρίτσα.
 

Η αξία της ελληνικής γλώσσας

«Μου δόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράψω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ’ όλα αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμισι χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ’ ελάχιστες διαφορές. Η παράλογη αυτή, φαινομενικά, διάσταση αντιστοιχεί και στην υλικοπνευματική οντότητα της χώρας μου. Που είναι μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου. Και το αναφέρω όχι διόλου για να υπερηφανευθώ, αλλά για να δείξω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ποιητής, όταν χρησιμοποιεί για τα πιο αγαπημένα πράγματα τις ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούσαν μια Σαπφώ ή ένας Πίνδαρος [...]. Χωρίς να λησμονεί κανείς ότι στο μάκρος είκοσι πέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μη γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα. Να τι είναι το μεγάλο βάρος παράδοσης που το όργανο αυτό σηκώνει. Το παρουσιάζει ανάγλυφα η νέα ελληνική ποίηση».

Ο. Ελύτης, «Λόγος στην Ακαδημία της Στοκχόλμης», Έν λευκώ, Αθήνα